کد مطلب:340 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:420
احکام محتضر
533 مسلمانی را كه محتضر است یعنی در حال جان دادن می باشد، مرد باشد یا زن، بزرگ باشد یا كوچك، باید به پشت بخوابانند به طوری كه كف پاهایش به طرف قبله باشد. و اگر خواباندن او كاملا به این طور ممكن نیست، بنابر احتیاط واجب تا اندازه ای كه ممكن است، باید به این دستور عمل كنند. و چنانچه خواباندن او به هیچ قسم ممكن نباشد به قصد احتیاط او را رو به قبله بنشانند. و اگر آن هم نشود، باز به قصد احتیاط او را به پهلوی راست یا به پهلوی چپ، رو به قبله بخوابانند.
534 احتیاط واجب آن است كه تا وقتی او را از محل احتضار حركت نداده اند، رو به قبله باشد، و بعد از حركت دادن این احتیاط واجب نیست.
535 رو به قبله كردن محتضر بر هر مسلمان واجب است، و اجازه گرفتن از ولی او لازم نیست.
536 مستحب است شهادتین و اقرار به دوازده امام علیهم السلام و سایر عقاید حقه را، به كسی كه در حال جان دادن است طوری تلقین كنند كه بفهمد. و نیز مستحب است چیزهایی را كه گفته شد، تا وقت مرگ تكرار كنند.
537 مستحب است این دعاها را طوری به محتضر تلقین كنند كه بفهمد: "اللهم اغفر لی الكثیر من معاصیك و اقبل منی الیسیر من طاعتك یا من یقبل الیسیر و یعفو عن الكثیر اقبل منی الیسیر و اعف عنی الكثیر انك انت العفو الغفور اللهم ارحمنی فانك رحیم".
538 مستحب است كسی را كه سخت جان می دهد، اگر ناراحت نمی شود به جایی كه نماز می خوانده ببرند.
539 مستحب است برای راحت شدن محتضر بر بالین او سوره مباركه "یس" و"الصافات" و " احزاب" و "آیة الكرسی" و آیه پنجاه و چهارم از سوره اعراف و سه آیه آخر سوره بقره، بلكه هر چه از قرآن ممكن است بخوانند.
540 تنها گذاشتن محتضر و گذاشتن چیز سنگین روی شكم او و بودن جنب و حائض نزد او و همچنین حرف زدن زیاد، و گریه كردن و تنها گذاشتن زنها نزد او مكروه است.
احكام بعد از مرگ
541 بعد از مرگ مستحب است دهان میت را، هم بگذارند كه باز نماند و چشمها و چانه میت را ببندند و دست و پای او را دراز كنند و پارچه ای روی او بیندازند و اگر شب مرده است، در جایی كه مرده، چراغ روشن كنند، و برای تشییع جنازه او مؤمنین را خبر كنند. و در دفن او عجله نمایند، ولی اگر یقین به مردن او ندارند، باید صبر كنند تا معلوم شود و نیز اگر یت حامله باشد و بچه در شكم او زنده باشد باید به قدری دفن را عقب بیندازند، كه پهلوی چپ او را بشكافند و طفل را بیرون آورند و پهلو را بدوزند.
احكام غسل و كفن و نماز و دفن میت
542 غسل و كفن و نماز و دفن مسلمان دوازده امامی، بر هر مكلفی واجب است. و اگر بعضی انجام دهند، از دیگران ساقط می شود. و چنانچه هیچ كس انجام ندهد همه معصیت كرده اند. و بنابر احتیاط واجب حكم مسلمانی هم كه دوازده امامی نیست، همین طور است.
543 اگر كسی مشغول كارهای میت شود، بر دیگران واجب نیست اقدام نمایند. ولی اگر او عمل را نیمه كاره بگذارد، باید دیگران تمام كنند.
544 اگر انسان یقین كند كه دیگری مشغول كارهای میت شده، واجب نیست به كارهای میت اقدام كند. ولی اگر شك یا گمان دارد، باید اقدام نماید.
545 اگر كسی بداند غسل یا كفن یا نماز یا دفن میت را باطل انجام داده اند،باید دوباره انجام دهد. ولی اگر گمان دارد كه باطل بوده یا شك دارد كه درست بوده یا نه، لازم نیست اقدام نماید.
546 برای غسل و كفن و نماز و دفن میت، باید از ولی او اجازه بگیرند.
547 ولی زن كه در غسل و كفن و دفن او دخالت می كند شوهر اوست، و بعد ازاو، مردهایی كه از میت ارث می برند مقدم بر زنهای ایشانند، و هر كدام كه در ارث بردن مقدم هستند در این امر نیز مقدمند.
548 اگر كسی بگوید من وصی یا ولی میتم یا ولی میت به من اجازه داده كه غسل و كفن و دفن میت را انجام دهم، چنانچه دیگری نمی گوید من ولی یا وصی میتم یا ولی میت به من اجازه داده است، انجام كارهای میت با اوست.
549 اگر میت برای غسل و كفن و دفن و نماز خود غیر از ولی، كس دیگری را معین كند، احتیاط واجب آن است كه ولی و آن كس هر دو اجازه بدهند، و لازم نیست كسی كه میت، او را برای انجام این كارها معین كرده، این وصیت را قبول كند ولی اگر قبول كرد، باید به آن عمل نماید.
احكام غسل میت
550 واجب است میت را سه غسل بدهند: اول: به آبی كه با سدر مخلوط باشد.دوم: به آبی كه با كافور مخلوط باشد. سوم: با آب خالص.
551 سدر و كافور باید به اندازه ای زیاد نباشد كه آب را مضاف كند و به اندازه ای هم كم نباشد كه نگویند سدر و كافور با آب مخلوط شده است.
552 اگر سدر و كافور به اندازه ای كه لازم است پیدا نشود، بنابر احتیاط واجب باید مقداری كه به آن دسترسی دارند، در آب بریزند.
553 كسی كه برای حج احرام بسته است، اگر پیش از تمام كردن سعی بین صفا و مروه بمیرد، نباید او را با آب كافور غسل دهند و به جای آن باید با آب خالص غسلش بدهند، و همچنین اگر در احرام عمره پیش از كوتاه كردن مو،بمیرد.
554 اگر سدر و كافور یا یكی از اینها پیدا نشود یا استعمال آن جایز نباشد،مثل آن كه غصبی باشد، باید بجای هر كدام كه ممكن نیست، میت را با آب خالص غسل بدهند.
555 كسی كه میت را غسل می دهد باید مسلمان دوازده امامی و عاقل باشد و مسایل غسل را هم بداند، و بنابر احتیاط واجب بالغ باشد.
556 كسی كه میت را غسل می دهد، باید قصد قربت داشته باشد، یعنی غسل را برای انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد. و اگر به همین نیت تا آخر غسل سوم باقی باشد، كافی است و تجدید لازم نیست.
557 غسل بچه مسلمان اگر چه از زنا باشد، واجب است. و غسل و كفن و دفن كافر و اولاد او جایز نیست. و كسی كه از بچگی دیوانه بوده و به حال دیوانگی بالغ شده چنانچه پدر و مادر او یا یكی از آنان مسلمان باشند، باید اورا غسل داد و اگر هیچ كدام آنان مسلمان نباشند، غسل دادن او جایز نیست.
558 بچه سقط شده را اگر چهار ماه یا بیشتر دارد، باید غسل بدهند، و اگر چهار ماه ندارد، باید در پارچه ای بپیچند و بدون غسل دفن كنند.
559 اگر مرد زن را، و زن مرد را غسل بدهد، باطل است. ولی زن می تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم می تواند زن خود را غسل دهد، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه زن شوهر خود، و شوهر زن خود را غسل ندهد.
560 مرد می تواند دختر بچه ای را كه سن او از سه سال بیشتر نیست، غسل دهد. زن هم می تواند پسر بچه ای را كه سه سال بیشتر ندارد، غسل دهد.
561 اگر برای غسل دادن میتی كه مرد است مرد پیدا نشود، زنانی كه با او نسبت دارند و محرمند مثل مادر و خواهر و عمه و خاله، یا به واسطه شیر خوردن با او محرم شده اند، می توانند غسلش بدهند. و نیز اگر برای غسل میت زن، زن دیگری نباشد، مردهایی كه با او نسبت دارند و محرمند، یا به واسطه شیر خوردن با او محرم شده اند، می توانند از زیر لباس او را غسل دهند.
562 اگر میت و كسی كه او را غسل می دهد، هر دو مرد یا هر دو زن باشند، جایز است كه غیر از عورت، جاهای دیگر میت برهنه باشد، و همین طور اگر محرم باشند.
563 نگاه كردن به عورت میت حرام است، و كسی كه او را غسل می دهد اگر نگاه كند معصیت كرده، ولی غسل باطل نمی شود.
564 اگر جایی از بدن میت نجس باشد، باید پیش از آنكه آنجا را غسل بدهند، آب بكشند. و احتیاط مستحب آن است كه تمام بدن میت، پیش از شروع به غسل پاك باشد.
565 غسل میت مثل غسل جنابت است و احتیاط واجب آن است كه تا غسل ترتیبی ممكن است، میت را غسل ارتماسی ندهند. و احتیاط مستحب آن است كه در غسل ترتیبی هر یك از سه قسمت بدن را در آب فرو نبرند بلكه آب را روی آن بریزند.
566 كسی را كه در حال حیض یا در حال جنابت مرده، لازم نیست غسل حیض یا غسل جنابت بدهند، بلكه همان غسل میت برای او كافی است.
567 جایز نیست كه برای غسل دادن میت مزد بگیرند، ولی مزد گرفتن برای كارهای مقدماتی غسل حرام نیست.
568 اگر آب پیدا نشود، یا استعمال آن مانعی داشته باشد، باید عوض هر غسل، میت را یك تیمم بدهند.
569 كسی كه میت را تیمم می دهد، می تواند در صورت امكان دست میت را به زمین بزند و به صورت و پشت دستهایش بكشد. و اگر به این صورت ممكن باشد، لازم نیست به دست زنده هم او را تیمم داد، اگر چه احتیاط استحبابی جمع است.
احكام كفن میت
570 میت مسلمان را باید با سه پارچه كه آنها را لنگ و پیراهن و سرتاسری می گویند، كفن نمایند.
571 لنگ باید از ناف تا زانو، اطراف بدن را بپوشاند، و بهتر آن است كه از سینه تا روی پا برسد. و بنابر احتیاط واجب پیراهن باید از سر شانه تا نصف ساق پا تمام بدن را بپوشاند، و درازای سرتاسری باید به قدری باشد كه بستن دو سر آن ممكن باشد، و پهنای آن باید به اندازه ای باشد كه یك طرف آن روی طرف دیگر بیاید.
572 مقداری از لنگ، كه از ناف تا زانو را می پوشاند و مقداری از پیراهن كه از شانه تا نصف ساق را می پوشاند، مقدار واجب كفن است. و آنچه بیشتر از این مقدار در مساله قبل گفته شد، مقدار مستحب كفن می باشد.
573 اگر ورثه بالغ باشند و اجازه دهند كه بیشتر از مقدار واجب كفن را،كه در مساله قبل گفته شد از سهم آنان بردارند، اشكال ندارد. و احتیاط واجب آن است كه بیشتر از مقدار واجب كفن و همچنین مقداری را كه احتیاطا لازم است، از سهم وارثی كه بالغ نشده، برندارند.
574 اگر كسی وصیت كرده باشد كه مقدار مستحب كفن را كه در دو مساله قبل گفته شد، از ثلث مال او بردارند، یا وصیت كرده باشد ثلث مال را به مصرف خود او برسانند، ولی مصرف آن را معین نكرده باشد، یا فقط مصرف مقداری از آن را معین كرده باشد، می توانند مقدار مستحب كفن را از ثلث مال او بردارند.
575 اگر میت وصیت نكرده باشد كه كفن را از ثلث مال او بردارند، می توانند به طور متعارف كه لایق شان میت می باشد، كفن و چیزهای دیگری را كه از واجبات دفن است از اصل مال بردارند.
576 كفن زن بر شوهر است، اگر چه زن از خود مال داشته باشد. و همچنین اگر زن را به شرحی كه در كتاب طلاق گفته می شود، طلاق رجعی بدهند و پیش از تمام شدن عده بمیرد، شوهرش باید كفن او را بدهد. و چنانچه شوهر بالغ نباشد یا دیوانه باشد، ولی شوهر باید از مال او كفن زن را بدهد.
577 كفن میت بر خویشان او واجب نیست، اگر چه مخارج او در حال زندگی برآنان واجب باشد.
578 احتیاط واجب آن است كه هر یك از سه پارچه كفن به قدری نازك نباشد كه بدن میت از زیر آن پیدا باشد.
579 كفن كردن با چیز غصبی، اگر چیز دیگری هم پیدا نشود، جایز نیست. و چنانچه كفن میت غصبی باشد و صاحب آن راضی نباشد، باید از تنش بیرون آورند، اگر چه او را دفن كرده باشند. و همچنین جایز نیست با پوست مردار او را كفن كنند.
580 كفن كردن میت با چیز نجس و با پارچه ابریشمی خالص جایز نیست،ولی در حال ناچاری اشكال ندارد. و احتیاط واجب آن است كه با پارچه طلاباف هم میت را كفن نكنند، مگر در حال ناچاری.
581 كفن كردن با پارچه ای كه از پشم یا موی حیوان حرام گوشت تهیه شده، در حال اختیار جایز نیست. ولی اگر پوست حیوان حلال گوشت را طوری درست كنند كه به آن جامه گفته شود، می شود با آن میت را كفن كنند. و همچنین اگر كفن از مو و پشم حیوان حلال گوشت باشد اشكال ندارد، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه بااین دو هم كفن ننمایند.
582 اگر كفن میت به نجاست خود او، یا به نجاست دیگری نجس شود، چنانچه كفن ضایع نمی شود، باید مقدار نجس را بشویند یا ببرند. ولی اگر در قبر گذاشته باشند، بهتر است كه ببرند. بلكه اگر بیرون آوردن میت اهانت به او باشد،بریدن واجب می شود. و اگر شستن یا بریدن آن ممكن نیست، در صورتی كه عوض كردن آن ممكن باشد، باید عوض نمایند.
583 كسی كه برای حج یا عمره احرام بسته، اگر بمیرد باید مثل دیگران كفن شود،و پوشاندن سر و صورتش اشكال ندارد.
584 مستحب است انسان در حال سلامتی، كفن و سدر و كافور خود را تهیه كند.
احكام حنوط
585 بعد از غسل واجب است میت را حنوط كنند، یعنی به پیشانی و كف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهای او كافور بمالند. و مستحب است به سر بینی میت هم كافور بمالند، و باید كافور ساییده و تازه باشد. و اگر به واسطه كهنه بودن، عطر او از بین رفته باشد، كافی نیست.
586 در حنوط میت، مراعات ترتیب بین اعضای سجود لازم نیست. اگر چه مستحب است اول كافور را به پیشانی میت بمالند.
587 بهتر آن است كه میت را پیش از كفن كردن، حنوط نمایند. اگر چه در بین كفن كردن و بعد از آن هم، مانعی ندارد.
588 كسی كه برای حج احرام بسته است، اگر پیش از تمام كردن سعی بین صفا و مروه بمیرد، حنوط كردن او جایز نیست. و نیز اگر در احرام عمره پیش ازآنكه موی خود را كوتاه كند بمیرد، نباید او را حنوط كنند.
589 زنی كه شوهر او مرده و هنوز عده اش تمام نشده، اگر چه حرام است خود را خوشبو كند، ولی چنانچه بمیرد، حنوط او واجب است.
590 مكروه است میت را با مشك و عنبر و عود و عطرهای دیگر خوشبو كنند،یا برای حنوط اینها را با كافور مخلوط نمایند.
591 مستحب است، قدری تربت حضرت سیدالشهدا علیه السلام با كافور مخلوط كنند. ولی باید از آن كافور به جاهایی كه بی احترامی می شود، نرسانند. و نیز باید تربت به قدری زیاد نباشد، كه وقتی با كافور مخلوط شد آن را كافور نگویند.
592 اگر كافور به اندازه غسل و حنوط نباشد، بنابر احتیاط واجب غسل را مقدم دارند. و اگر برای هفت عضو نرسد، بنابر احتیاط واجب پیشانی را مقدم دارند.
593 مستحب است دو چوب تر و تازه در قبر همراه میت بگذارند.
احكام نماز میت
594 نماز خواندن بر میت مسلمان، اگر چه بچه باشد، واجب است. ولی باید پدر و مادر آن بچه یا یكی از آنان مسلمان باشند و شش سال بچه تمام شده باشد.
595 نماز میت باید بعد از غسل و حنوط و كفن كردن او خوانده شود. و اگرپیش از اینها یا در بین اینها بخوانند، اگر چه از روی فراموشی یا ندانستن مساله باشد، كافی نیست.
596 كسی كه می خواهد نماز میت بخواند، لازم نیست با وضو یا غسل یا تیمم باشدو بدن و لباسش پاك باشد. و اگر لباس او غصبی هم باشد، اشكال ندارد. اگر چه احتیاط مستحب آن است كه تمام چیزهایی را كه در نمازهای دیگر لازم است رعایت كند.
597 كسی كه به میت نماز می خواند، باید رو به قبله باشد و نیز واجب است میت را مقابل او به پشت بخوابانند، به طوری كه سر او به طرف راست نمازگزار و پای او بطرف چپ نمازگزار باشد.
598 مكان نمازگزار باید از جای میت پست یا بلندتر نباشد. ولی پستی و بلندی مختصر اشكال ندارد.
599 نمازگزار باید از میت دور نباشد. ولی كسی كه نماز میت را به جماعت می خواند، اگر از میت دور باشد، چنانچه صفها به یكدیگر متصل باشد، اشكال ندارد.
600 نمازگزار باید مقابل میت بایستد. ولی اگر نماز به جماعت خوانده شود و صف جماعت از دو طرف میت بگذرد، نماز كسانی كه مقابل میت نیستند، اشكال ندارد.
601 بین میت و نمازگزار باید پرده و دیوار یا چیزی مانند اینها نباشد ولی اگر میت در تابوت و مانند آن باشد، اشكال ندارد.
602 در وقت خواندن نماز، باید عورت میت پوشیده باشد و اگر كفن كردن او ممكن نیست، باید عورتش را اگر چه با تخته و آجر و مانند اینها باشد بپوشانند.
603 نماز میت را باید ایستاده و با قصد قربت بخواند. و در موقع نیت، میت را معین كند، مثلا نیت كند نماز می خوانم بر این میت قربة الی الله.
604 اگر كسی نباشد كه بتواند نماز میت را ایستاده بخواند، می شود نشسته بر او نماز خواند.
605 اگر میت وصیت كرده باشد كه شخص معینی بر او نماز بخواند، احتیاط واجب آن است كه آن شخص از ولی میت اجازه بگیرد و بر ولی هم بنابر احتیاط واجب، واجب است كه اجازه بدهد.
606 مكروه است بر میت چند مرتبه نماز بخوانند، ولی اگر میت اهل علم و تقوی باشد مكروه نیست.
607 اگر میت را عمدا یا از روی فراموشی یا به جهت عذری بدون نماز دفن كنند،یا بعد از دفن معلوم شود، نمازی كه بر او خوانده شده باطل بوده است، تا وقتی جسد او از هم نپاشیده، واجب است با شرطهایی كه برای نماز میت گفته شد به قبرش نماز بخوانند.
608 نماز میت پنج تكبیر دارد و اگر نماز گزار پنج تكبیر به این ترتیب بگوید كافی است: بعد از نیت و گفتن تكبیر اول بگوید: "اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله". و بعد از تكبیر دوم بگوید: "اللهم صل علی محمد و آل محمد". و بعد از تكبیر سوم بگوید: "اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات". و بعد از تكبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: "اللهم اغفر لهذا المیت" و اگر زن است بگوید: "اللهم اغفر لهذه المیت" و بعد تكبیر پنجم را بگوید. و بهتر است بعد از تكبیر اول بگوید: "اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله ارسله بالحق بشیرا و نذیرا بین یدی الساعة". و بعد از تكبیر دوم بگوید: "اللهم صل علی محمد و آل محمد و بارك علی محمد و آل محمد و ارحم محمدا و آل محمد كافضل ما صلیت و باركت و ترحمت و المرسلین و الشهداء و الصدیقین و جمیع عباد الله الصالحین". و بعد از تكبیر سوم بگوید: "اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات و المسلمین و المسلمات الاحیاء منهم و الاموات تابع بیننا و بینهم بالخیرات انك مجیب الدعوات انك علی كل شی ء قدیر". و بعد از تكبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: "اللهم ان هذا عبدك و ابن عبدك و ابن امتك نزل بك و انت خیر منزول به اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا اللهم ان كان محسنا فزد فی احسانه و ان كان مسیئا فتجاوز عنه و اغفر له اللهم اجعله عندك فی اعلی علیین و اخلف علی اهله فی الغابرین و ارحمه برحمتك یا ارحم الراحمین". و بعد تكبیر پنجم را بگوید. ولی اگر میت زن است بعد از تكبیر چهارم بگوید: "اللهم ان هذه امتك و ابنة عبدك و ابنة امتك نزلت بك و انت خیر منزول به اللهم انا لا نعلم منها الا خیرا و انت اعلم بها منا اللهم ان كانت محسنة فزد فی احسانها و ان كانت مسیئة فتجاوز عنها و اغفر لها اللهم اجعلها عندك فی اعلی علیین و اخلف علی اهلها فی الغابرین و ارحمها برحمتك یا ارحم الراحمین".
609 باید تكبیرها و دعاها را طوری پشت سر هم بخواند كه نماز از صورت خود خارج نشود.
610 كسی كه نماز میت را به جماعت می خواند، باید تكبیرها و دعاهای آن را هم بخواند.
مستحبات نماز میت
611 چند چیز در نماز میت مستحب است: اول: كسی كه نماز میت می خواند با وضو یا غسل یا تیمم باشد. و احتیاط مستحب آن است در صورتی تیمم كند كه وضو و غسل ممكن نباشد، یا بترسد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند به نماز میت نرسد. دوم: اگر میت مرد است امام جماعت یا كسی كه فرادی به او نماز می خواند مقابل وسط قامت او بایستد، و اگر میت زن است مقابل سینه اش بایستد. سوم: پابرهنه نماز بخواند. چهارم: در هر تكبیر دستها را بلند كند. پنجم: فاصله او با میت به قدری كم باشد كه اگر باد لباسش را حركت دهد به جنازه برسد. ششم: نماز میت را به جماعت بخواند. هفتم: امام جماعت تكبیر و دعاها را بلند بخواند و كسانی كه با او نماز می خوانند، آهسته بخوانند. هشتم: در جماعت اگر چه ماموم یك نفر باشد، عقب امام بایستد. نهم نمازگزار به میت و مؤمنین زیاد دعا كند. دهم:پیش از نماز سه مرتبه بگوید: الصلاه. یازدهم: نماز را در جایی بخوانند كه مردم برای نماز میت بیشتر به آنجا می روند. دوازدهم: زن حائض اگر نماز میت را به جماعت می خواند، در صفی تنها بایستد.
612 خواندن نماز میت در مساجد مكروه است ولی در مسجد الحرام مكروه نیست.
احكام كفن
613 واجب است میت را طوری در زمین دفن كنند كه بوی او بیرون نیاید و درندگان هم نتوانند بدنش را بیرون آورند. و در صورتی كه ترس درنده و نزدیك شدن انسانی كه از بوی میت اذیت شود در بین نباشد، اقوی كفایت تنها عنوان دفن در زمین است، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه گودی قبر به همان اندازه مذكور در بالا باشد. و اگر ترس آن باشد كه جانور، بدن او را بیرون آورد،باید قبر را با آجر و مانند آن محكم كنند.
614 اگر دفن میت در زمین ممكن نباشد، می توانند به جای دفن او را در بنایا تابوت بگذارند.
615 میت را باید در قبر به پهلوی راست طوری بخوابانند كه جلوی بدن او رو به قبله باشد.
616 اگر كسی در كشتی بمیرد، چنانچه جسد او فاسد نمی شود و بودن او در كشتی مانعی ندارد، باید صبر كنند تا به خشكی برسند و او را در زمین دفن كنند، و گرنه باید در كشتی غسلش بدهند و حنوط و كفن كنند و پس از خواندن نماز میت چیز سنگینی به پایش ببندند و به دریا بیندازند، یا او را در خمره بگذارند و درش را ببندند و به دریا بیندازند. و اگر ممكن است باید او را در جایی بیندازند كه فورا طعمه حیوانات نشود.
617 اگر بترسند كه دشمن قبر میت را بشكافد و بدن او را بیرون آورد و گوش یا بینی یا اعضای دیگر او را ببرد، چنانچه ممكن باشد باید به طوری كه در مساله پیش گفته شد، او را به دریا بیندازند.
618 مخارج انداختن در دریا و مخارج محكم كردن قبر میت را در صورتی كه لازم باشد باید از اصل مال میت بردارند.
619 اگر زن كافره بمیرد و بچه در شكم او مرده باشد، چنانچه پدر بچه مسلمان باشد، باید زن را در قبر به پهلوی چپ پشت به قبله بخوابانند كه روی بچه به طرف قبله باشد. بلكه اگر هنوز روح هم به بدن او داخل نشده باشد، بنابر احتیاط واجب باید به همین دستور عمل كنند.
620 دفن مسلمان در قبرستان كفار و دفن كافر در قبرستان مسلمانان جایز نیست.
621 دفن مسلمان در جایی كه بی احترامی به او باشد، مانند جایی كه خاكروبه و كثافت می ریزند، جایز نیست.
622 میت را نباید در جای غصبی دفن كنند، و دفن كردن در جایی كه برای غیر دفن كردن وقف شده و در مسجد اگر ضرر به مسلمانان باشد یا مزاحم نمازشان باشد جایز نیست، بلكه اقوی آن است كه اصلا در مسجد دفن نكنند. و در زمینی كه مثل مسجد برای غیر دفن كردن وقف شده، جایز نیست.
623 دفن میت در قبر مرده دیگر، اگر موجب نبش شود، جایز نیست.
624 چیزی كه از میت جدا می شود، اگر چه مو و ناخن و دندانش باشد، بایدبا او دفن شود. و اگر موجب نبش شود، احتیاط آن است كه جدا دفن شود. و دفن ناخن و دندانی كه در حال زندگی از انسان جدا می شود، مستحب است.
625 اگر كسی در چاه بمیرد و بیرون آوردنش ممكن نباشد، باید در چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند. و در صورتی كه چاه، مال غیر باشد،باید به نحوی او را راضی كنند.
626 اگر بچه در رحم مادر بمیرد و ماندنش در رحم برای مادر خطر داشته باشد،باید به آسانترین راه او را بیرون آورند. و چنانچه ناچار شوند كه او را قطعه قطعه كنند، اشكال ندارد. ولی باید به وسیله شوهرش اگر اهل فن است یا زنی كه اهل فن باشد او را بیرون بیاورند. و اگر ممكن نیست، مرد محرمی كه اهل فن باشد. و اگرآن هم ممكن نشود، مرد نامحرمی كه اهل فن باشد بچه را بیرون بیاورد. و در صورتی كه آن هم پیدا نشود، كسی كه اهل فن نباشد می تواند بچه را بیرون آورد.
627 هرگاه مادر بمیرد و بچه در شكمش زنده باشد، اگر چه امید زنده ماندن طفل را نداشته باشند، باید به وسیله كسانی كه در مساله پیش گفته شد ازهر طرفی كه بچه سالم بیرون می آید، بچه را بیرون آورند و دوباره بدوزند. ولی اگر بین پهلوی چپ و راست در سالم بودن بچه فرقی نباشد، احتیاط واجب آن است كه از پهلوی چپ بیرون آورند.
مستحبات دفن
628 خوب است به امید آنكه مطلوب پروردگار باشد قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود كنند و میت را در نزدیكترین قبرستان دفن نمایند مگر آنكه قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد مثل آنكه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا می روند و نیز جنازه را در چند ذرعی قبر زمین بگذارند و تا سه مرتبه كم كم نزدیك ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر كنند و اگر میت مرد است در دفعه سوم طوری زمین بگذارند كه سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر كنند و در موقع وارد كردن پارچه ای روی قبر بگیرند و نیز جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر كنند و دعاهایی كه دستور داده شده پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آنكه میت را در لحد گذاشتند گره های كفن را باز كنند و صورت میت را روی خاك بگذارند و بالشی از خاك زیر سر او بسازند و پشت میت خشت خام یا كلوخی بگذارند كه میت به پشت برنگردد و پیش از آنكه لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میت بزنند و دست چپ را به قوت بر شانه چپ میت بگذارند و دهان را نزد یك گوش او ببرند و به شدت حركت دهند و سه مرتبه بگویند : "اسمع افهم یا فلان بن فلان". و بجای فلان، اسم میت و پدرش را بگویند. مثلا اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است، سه مرتبه بگویند: "اسمع افهم یا محمد بن علی". پس از آن بگویند: "هل انت علی العهد الذی فارقتنا علیه من شهادة ان لا اله الا الله وحده لا شریك له و ان محمدا صلی الله علیه و آله عبده و رسوله و سید النبیین و خاتم المرسلین و ان علیا امیر المؤمنین و سید الوصیین و امام افترض الله طاعته علی العالمین و ان الحسن و الحسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی و القائم الحجة المهدی صلوات الله علیهم ائمة المؤمنین و حجج الله علی الخلق اجمعین و ائمتك ائمة هدی بك ابرار یا فلان بن فلان" و بجای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید. و بعد بگوید: "اذا اتاك الملكان المقربان رسولین من عند الله تبارك و تعالی و سالاك عن ربك و عن نبیك و عن دینك و عن كتابك و عن قبلتك و عن ائمتك فلا تخف و لا تحزن و قل فی جوابهما الله ربی و محمد صلی الله علیه و آله نبیی و الاسلام دینی و القرآن كتابی و الكعبة قبلتی و امیر المؤمنین علی بن ابی طالب امامی و الحسن بن علی المجتبی امامی و الحسین بن علی الشهید بكربلا امامی و علی زین العابدین امامی و محمد الباقر امامی و جعفر الصادق امامی و موسی الكاظم امامی و علی الرضا امامی و محمد الجواد امامی و علی الهادی امامی و الحسن العسكری امامی و الحجة المنتظر امامی هؤلاء صلوات الله علیهم اجمعین ائمتی و سادتی و قادتی و شفعائی بهم اتولی و من اعدائهم اتبرا فی الدنیا و الاخره ثم اعلم یا فلان بن فلان" بجای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید. بعد بگوید: "ان الله تبارك و تعالی نعم الرب و ان محمد صلی الله علیه و آله نعم الرسول و ان علی بن ابی طالب و اولاده المعصومین الائمة الاثنی عشر نعم الائمة و ان ما جاء به محمد صلی الله علیه و آله حق و ان الموت حق و سؤال منكر و نكیر فی القبر حق و البعث حق و النشور حق و الصراط حق و المیزان حق و تطایر الكتب حق و ان الجنة حق و النار حق و ان الساعة آتیة لا ریب فیها و ان الله یبعث من فی القبور" پس بگوید: "ا فهمت یا فلان" و بجای فلان اسم میت را بگوید.پس از آن بگوید: "ثبتك الله بالقول الثابت و هداك الله الی صراط مستقیم عرف الله بینك و بین اولیائك فی مستقر من رحمته" پس بگوید: "اللهم جاف الارض عن جنبیه و اصعد بروحه الیك و لقه منك برهانا اللهم عفوك عفوك".
629 خوب است به امید اینكه مطلوب پروردگار است كسی كه میت را در قبر می گذارد با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد، و از طرف پای میت از قبر بیرون بیاید، و غیر از خویشان میت كسانی كه حاضرند با پشت دست خاك بر قبر بریزند و بگویند: "انا لله و انا الیه راجعون". اگر میت زن است كسی كه با او محرم می باشد او را در قبر بگذارد، و اگر محرمی نباشد خویشانش او را در قبر بگذارند.
630 خوب است به امید این كه مطلوب پروردگار است، قبر را مربع یا مربع مستطیل بسازند و به اندازه چهار انگشت از زمین بلند كنند و نشانه ای روی آن بگذارند كه اشتباه نشود و روی قبر آب بپاشند. و بعد از پاشیدن آب كسانی كه حاضرند، دستها را بر قبر بگذارند و انگشتها را باز كرده در خاك فرو برند و هفت مرتبه سوره مباركه "انا انزلناه" بخوانند و برای میت طلب آمرزش كنند و این دعا را بخوانند: "اللهم جاف الارض عن جنبیه و اصعد الیك روحه و لقه منك رضوانا و اسكن قبره من رحمتك ما تغنیه به عن رحمة من سواك".
631 پس از رفتن كسانی كه تشییع جنازه كرده اند، مستحب است ولی میت یا كسی كه از طرف ولی اجازه دارد، دعاهایی را كه دستور داده شده به میت تلقین كند.
632 بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتی دهند. ولی اگر مدتی گذشته است كه به واسطه سر سلامتی دادن مصیبت یادشان می آید، ترك آن بهتر است. و نیز مستحب است تا سه روز برای اهل خانه میت غذا بفرستند، و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است.
633 مستحب است انسان در مرگ خویشان مخصوصا در مرگ فرزند صبر كند و هر وقت میت را یاد می كند "انا لله و انا الیه راجعون" بگوید. و برای میت قرآن بخواند، و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محكم بسازد كه زود خراب نشود.
634 جایز نیست انسان در مرگ كسی صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند.
635 پاره كردن یقه در مرگ غیر پدر و برادر جایز نیست.
636 اگر مرد در مرگ زن یا فرزند، یقه یا لباس خود را پاره كند، یا اگر زن در عزای میت صورت خود را بخراشد، به طوری كه خون بیاید یا موی خود را بكند، باید یك بنده آزاد كند یا ده فقیر را طعام دهد و یا آنها را بپوشاند. و اگر نتواند، باید سه روز روزه بگیرد. بلكه اگر خون هم نیاید، بنابر احتیاط واجب به این دستور عمل نماید.
637 احتیاط واجب آن است كه در گریه بر میت، صدا را خیلی بلند نكنند.
نماز وحشت
638 مستحب است در شب اول قبر دو ركعت نماز وحشت برای میت بخوانند. و دستور آن این است كه در ركعت اول بعد از حمد، یك مرتبه آیة الكرسی و در ركعت دوم بعد از حمد، ده مرتبه سوره "انا انزلناه" بخوانند، و بعداز سلام نماز بگویند: "اللهم صل علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الی قبر فلان" و به جای كلمه فلان، اسم میت را بگویند.
639 نماز وحشت را در هر موقع از شب اول قبر می شود خواند، ولی بهتر است در اول شب بعداز نماز عشا خوانده شود.
640 اگر بخواهند میت را به شهر دوری ببرند، یا به جهت دیگر دفن او تاخیر بیفتد، باید نماز وحشت را تا شب اول قبر او تاخیر بیندازند.
نبش قبر
641 نبش قبر مسلمان یعنی شكافتن قبر او اگر چه طفل یا دیوانه باشد، حرام است. ولی اگر بدنش از بین رفته و خاك شده باشد، اشكال ندارد.
642 نبش قبر امامزاده ها و شهدا و علما و صلحا اگر چه سالها بر آن گذشته باشد، در صورتی كه زیارتگاه باشد، حرام است. بلكه اگر زیارتگاه هم نباشد،بنابر احتیاط واجب نباید آن را نبش كرد.
643 شكافتن قبر در چند مورد حرام نیست: اول: آنكه میت در زمین غصبی دفن شده باشد و مالك زمین راضی نشود كه در آنجا بماند دوم: آنكه كفن یا چیز دیگری كه با میت دفن شده غصبی باشد و صاحب آن راضی نشود كه در قبر بماند و همچنین است اگر چیزی از مال خود میت كه به ورثه او رسیده با او دفن شده باشد و ورثه راضی نشوند كه آن چیز در قبر بماند ولی اگر چیز مختصری از مال او كه به ورثه به ارث رسیده مانند انگشتر و نحو آن با او دفن شده باشد در جواز نبش برای در آوردن آن تامل و اشكال است خصوصا اگر اجحاف به ورثه نباشد و اگر وصیت كرده باشد كه دعا یا قرآن یا انگشتری را با او دفن كنند در صورتی كه وصیتش بیشتر از یك سوم مال او نباشد برای بیرون آوردن اینها نمی توانند قبر را بشكافند. سوم: آن كه میت بی غسل یا بی كفن دفن شده باشد، یا بفهمند غسلش باطل بوده، یا به غیر دستور شرع كفن شده یا در قبر، او را رو به قبله نگذاشته اند. چهارم: آنكه برای ثابت شدن حقی بخواهند بدن میت را ببیند. پنجم: آنكه میت را در جایی كه بی احترامی به اوست مثل قبرستان كفار یا جایی كه كثافت و خاكروبه می ریزند، دفن كرده باشند. ششم: آنكه برای یك مطلب شرعی كه اهمیت آن از شكافتن قبر بیشتر است قبر را بشكافند مثلا بخواهند بچه زنده را از شكم زن حامله ای كه دفنش كرده اند بیرون آورند. هفتم: آنكه بترسند درنده ای بدن میت را پاره كند یا سیل او را ببرد یا دشمن بیرون آورد. هشتم: آنكه قسمتی از بدن میت را كه با او دفن نشده بخواهند دفن كنند. ولی احتیاط واجب آن است كه آن قسمت از بدن را طوری در قبر بگذارند كه بدن میت دیده نشود.
534 احتیاط واجب آن است كه تا وقتی او را از محل احتضار حركت نداده اند، رو به قبله باشد، و بعد از حركت دادن این احتیاط واجب نیست.
535 رو به قبله كردن محتضر بر هر مسلمان واجب است، و اجازه گرفتن از ولی او لازم نیست.
536 مستحب است شهادتین و اقرار به دوازده امام علیهم السلام و سایر عقاید حقه را، به كسی كه در حال جان دادن است طوری تلقین كنند كه بفهمد. و نیز مستحب است چیزهایی را كه گفته شد، تا وقت مرگ تكرار كنند.
537 مستحب است این دعاها را طوری به محتضر تلقین كنند كه بفهمد: "اللهم اغفر لی الكثیر من معاصیك و اقبل منی الیسیر من طاعتك یا من یقبل الیسیر و یعفو عن الكثیر اقبل منی الیسیر و اعف عنی الكثیر انك انت العفو الغفور اللهم ارحمنی فانك رحیم".
538 مستحب است كسی را كه سخت جان می دهد، اگر ناراحت نمی شود به جایی كه نماز می خوانده ببرند.
539 مستحب است برای راحت شدن محتضر بر بالین او سوره مباركه "یس" و"الصافات" و " احزاب" و "آیة الكرسی" و آیه پنجاه و چهارم از سوره اعراف و سه آیه آخر سوره بقره، بلكه هر چه از قرآن ممكن است بخوانند.
540 تنها گذاشتن محتضر و گذاشتن چیز سنگین روی شكم او و بودن جنب و حائض نزد او و همچنین حرف زدن زیاد، و گریه كردن و تنها گذاشتن زنها نزد او مكروه است.
احكام بعد از مرگ
541 بعد از مرگ مستحب است دهان میت را، هم بگذارند كه باز نماند و چشمها و چانه میت را ببندند و دست و پای او را دراز كنند و پارچه ای روی او بیندازند و اگر شب مرده است، در جایی كه مرده، چراغ روشن كنند، و برای تشییع جنازه او مؤمنین را خبر كنند. و در دفن او عجله نمایند، ولی اگر یقین به مردن او ندارند، باید صبر كنند تا معلوم شود و نیز اگر یت حامله باشد و بچه در شكم او زنده باشد باید به قدری دفن را عقب بیندازند، كه پهلوی چپ او را بشكافند و طفل را بیرون آورند و پهلو را بدوزند.
احكام غسل و كفن و نماز و دفن میت
542 غسل و كفن و نماز و دفن مسلمان دوازده امامی، بر هر مكلفی واجب است. و اگر بعضی انجام دهند، از دیگران ساقط می شود. و چنانچه هیچ كس انجام ندهد همه معصیت كرده اند. و بنابر احتیاط واجب حكم مسلمانی هم كه دوازده امامی نیست، همین طور است.
543 اگر كسی مشغول كارهای میت شود، بر دیگران واجب نیست اقدام نمایند. ولی اگر او عمل را نیمه كاره بگذارد، باید دیگران تمام كنند.
544 اگر انسان یقین كند كه دیگری مشغول كارهای میت شده، واجب نیست به كارهای میت اقدام كند. ولی اگر شك یا گمان دارد، باید اقدام نماید.
545 اگر كسی بداند غسل یا كفن یا نماز یا دفن میت را باطل انجام داده اند،باید دوباره انجام دهد. ولی اگر گمان دارد كه باطل بوده یا شك دارد كه درست بوده یا نه، لازم نیست اقدام نماید.
546 برای غسل و كفن و نماز و دفن میت، باید از ولی او اجازه بگیرند.
547 ولی زن كه در غسل و كفن و دفن او دخالت می كند شوهر اوست، و بعد ازاو، مردهایی كه از میت ارث می برند مقدم بر زنهای ایشانند، و هر كدام كه در ارث بردن مقدم هستند در این امر نیز مقدمند.
548 اگر كسی بگوید من وصی یا ولی میتم یا ولی میت به من اجازه داده كه غسل و كفن و دفن میت را انجام دهم، چنانچه دیگری نمی گوید من ولی یا وصی میتم یا ولی میت به من اجازه داده است، انجام كارهای میت با اوست.
549 اگر میت برای غسل و كفن و دفن و نماز خود غیر از ولی، كس دیگری را معین كند، احتیاط واجب آن است كه ولی و آن كس هر دو اجازه بدهند، و لازم نیست كسی كه میت، او را برای انجام این كارها معین كرده، این وصیت را قبول كند ولی اگر قبول كرد، باید به آن عمل نماید.
احكام غسل میت
550 واجب است میت را سه غسل بدهند: اول: به آبی كه با سدر مخلوط باشد.دوم: به آبی كه با كافور مخلوط باشد. سوم: با آب خالص.
551 سدر و كافور باید به اندازه ای زیاد نباشد كه آب را مضاف كند و به اندازه ای هم كم نباشد كه نگویند سدر و كافور با آب مخلوط شده است.
552 اگر سدر و كافور به اندازه ای كه لازم است پیدا نشود، بنابر احتیاط واجب باید مقداری كه به آن دسترسی دارند، در آب بریزند.
553 كسی كه برای حج احرام بسته است، اگر پیش از تمام كردن سعی بین صفا و مروه بمیرد، نباید او را با آب كافور غسل دهند و به جای آن باید با آب خالص غسلش بدهند، و همچنین اگر در احرام عمره پیش از كوتاه كردن مو،بمیرد.
554 اگر سدر و كافور یا یكی از اینها پیدا نشود یا استعمال آن جایز نباشد،مثل آن كه غصبی باشد، باید بجای هر كدام كه ممكن نیست، میت را با آب خالص غسل بدهند.
555 كسی كه میت را غسل می دهد باید مسلمان دوازده امامی و عاقل باشد و مسایل غسل را هم بداند، و بنابر احتیاط واجب بالغ باشد.
556 كسی كه میت را غسل می دهد، باید قصد قربت داشته باشد، یعنی غسل را برای انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد. و اگر به همین نیت تا آخر غسل سوم باقی باشد، كافی است و تجدید لازم نیست.
557 غسل بچه مسلمان اگر چه از زنا باشد، واجب است. و غسل و كفن و دفن كافر و اولاد او جایز نیست. و كسی كه از بچگی دیوانه بوده و به حال دیوانگی بالغ شده چنانچه پدر و مادر او یا یكی از آنان مسلمان باشند، باید اورا غسل داد و اگر هیچ كدام آنان مسلمان نباشند، غسل دادن او جایز نیست.
558 بچه سقط شده را اگر چهار ماه یا بیشتر دارد، باید غسل بدهند، و اگر چهار ماه ندارد، باید در پارچه ای بپیچند و بدون غسل دفن كنند.
559 اگر مرد زن را، و زن مرد را غسل بدهد، باطل است. ولی زن می تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم می تواند زن خود را غسل دهد، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه زن شوهر خود، و شوهر زن خود را غسل ندهد.
560 مرد می تواند دختر بچه ای را كه سن او از سه سال بیشتر نیست، غسل دهد. زن هم می تواند پسر بچه ای را كه سه سال بیشتر ندارد، غسل دهد.
561 اگر برای غسل دادن میتی كه مرد است مرد پیدا نشود، زنانی كه با او نسبت دارند و محرمند مثل مادر و خواهر و عمه و خاله، یا به واسطه شیر خوردن با او محرم شده اند، می توانند غسلش بدهند. و نیز اگر برای غسل میت زن، زن دیگری نباشد، مردهایی كه با او نسبت دارند و محرمند، یا به واسطه شیر خوردن با او محرم شده اند، می توانند از زیر لباس او را غسل دهند.
562 اگر میت و كسی كه او را غسل می دهد، هر دو مرد یا هر دو زن باشند، جایز است كه غیر از عورت، جاهای دیگر میت برهنه باشد، و همین طور اگر محرم باشند.
563 نگاه كردن به عورت میت حرام است، و كسی كه او را غسل می دهد اگر نگاه كند معصیت كرده، ولی غسل باطل نمی شود.
564 اگر جایی از بدن میت نجس باشد، باید پیش از آنكه آنجا را غسل بدهند، آب بكشند. و احتیاط مستحب آن است كه تمام بدن میت، پیش از شروع به غسل پاك باشد.
565 غسل میت مثل غسل جنابت است و احتیاط واجب آن است كه تا غسل ترتیبی ممكن است، میت را غسل ارتماسی ندهند. و احتیاط مستحب آن است كه در غسل ترتیبی هر یك از سه قسمت بدن را در آب فرو نبرند بلكه آب را روی آن بریزند.
566 كسی را كه در حال حیض یا در حال جنابت مرده، لازم نیست غسل حیض یا غسل جنابت بدهند، بلكه همان غسل میت برای او كافی است.
567 جایز نیست كه برای غسل دادن میت مزد بگیرند، ولی مزد گرفتن برای كارهای مقدماتی غسل حرام نیست.
568 اگر آب پیدا نشود، یا استعمال آن مانعی داشته باشد، باید عوض هر غسل، میت را یك تیمم بدهند.
569 كسی كه میت را تیمم می دهد، می تواند در صورت امكان دست میت را به زمین بزند و به صورت و پشت دستهایش بكشد. و اگر به این صورت ممكن باشد، لازم نیست به دست زنده هم او را تیمم داد، اگر چه احتیاط استحبابی جمع است.
احكام كفن میت
570 میت مسلمان را باید با سه پارچه كه آنها را لنگ و پیراهن و سرتاسری می گویند، كفن نمایند.
571 لنگ باید از ناف تا زانو، اطراف بدن را بپوشاند، و بهتر آن است كه از سینه تا روی پا برسد. و بنابر احتیاط واجب پیراهن باید از سر شانه تا نصف ساق پا تمام بدن را بپوشاند، و درازای سرتاسری باید به قدری باشد كه بستن دو سر آن ممكن باشد، و پهنای آن باید به اندازه ای باشد كه یك طرف آن روی طرف دیگر بیاید.
572 مقداری از لنگ، كه از ناف تا زانو را می پوشاند و مقداری از پیراهن كه از شانه تا نصف ساق را می پوشاند، مقدار واجب كفن است. و آنچه بیشتر از این مقدار در مساله قبل گفته شد، مقدار مستحب كفن می باشد.
573 اگر ورثه بالغ باشند و اجازه دهند كه بیشتر از مقدار واجب كفن را،كه در مساله قبل گفته شد از سهم آنان بردارند، اشكال ندارد. و احتیاط واجب آن است كه بیشتر از مقدار واجب كفن و همچنین مقداری را كه احتیاطا لازم است، از سهم وارثی كه بالغ نشده، برندارند.
574 اگر كسی وصیت كرده باشد كه مقدار مستحب كفن را كه در دو مساله قبل گفته شد، از ثلث مال او بردارند، یا وصیت كرده باشد ثلث مال را به مصرف خود او برسانند، ولی مصرف آن را معین نكرده باشد، یا فقط مصرف مقداری از آن را معین كرده باشد، می توانند مقدار مستحب كفن را از ثلث مال او بردارند.
575 اگر میت وصیت نكرده باشد كه كفن را از ثلث مال او بردارند، می توانند به طور متعارف كه لایق شان میت می باشد، كفن و چیزهای دیگری را كه از واجبات دفن است از اصل مال بردارند.
576 كفن زن بر شوهر است، اگر چه زن از خود مال داشته باشد. و همچنین اگر زن را به شرحی كه در كتاب طلاق گفته می شود، طلاق رجعی بدهند و پیش از تمام شدن عده بمیرد، شوهرش باید كفن او را بدهد. و چنانچه شوهر بالغ نباشد یا دیوانه باشد، ولی شوهر باید از مال او كفن زن را بدهد.
577 كفن میت بر خویشان او واجب نیست، اگر چه مخارج او در حال زندگی برآنان واجب باشد.
578 احتیاط واجب آن است كه هر یك از سه پارچه كفن به قدری نازك نباشد كه بدن میت از زیر آن پیدا باشد.
579 كفن كردن با چیز غصبی، اگر چیز دیگری هم پیدا نشود، جایز نیست. و چنانچه كفن میت غصبی باشد و صاحب آن راضی نباشد، باید از تنش بیرون آورند، اگر چه او را دفن كرده باشند. و همچنین جایز نیست با پوست مردار او را كفن كنند.
580 كفن كردن میت با چیز نجس و با پارچه ابریشمی خالص جایز نیست،ولی در حال ناچاری اشكال ندارد. و احتیاط واجب آن است كه با پارچه طلاباف هم میت را كفن نكنند، مگر در حال ناچاری.
581 كفن كردن با پارچه ای كه از پشم یا موی حیوان حرام گوشت تهیه شده، در حال اختیار جایز نیست. ولی اگر پوست حیوان حلال گوشت را طوری درست كنند كه به آن جامه گفته شود، می شود با آن میت را كفن كنند. و همچنین اگر كفن از مو و پشم حیوان حلال گوشت باشد اشكال ندارد، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه بااین دو هم كفن ننمایند.
582 اگر كفن میت به نجاست خود او، یا به نجاست دیگری نجس شود، چنانچه كفن ضایع نمی شود، باید مقدار نجس را بشویند یا ببرند. ولی اگر در قبر گذاشته باشند، بهتر است كه ببرند. بلكه اگر بیرون آوردن میت اهانت به او باشد،بریدن واجب می شود. و اگر شستن یا بریدن آن ممكن نیست، در صورتی كه عوض كردن آن ممكن باشد، باید عوض نمایند.
583 كسی كه برای حج یا عمره احرام بسته، اگر بمیرد باید مثل دیگران كفن شود،و پوشاندن سر و صورتش اشكال ندارد.
584 مستحب است انسان در حال سلامتی، كفن و سدر و كافور خود را تهیه كند.
احكام حنوط
585 بعد از غسل واجب است میت را حنوط كنند، یعنی به پیشانی و كف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهای او كافور بمالند. و مستحب است به سر بینی میت هم كافور بمالند، و باید كافور ساییده و تازه باشد. و اگر به واسطه كهنه بودن، عطر او از بین رفته باشد، كافی نیست.
586 در حنوط میت، مراعات ترتیب بین اعضای سجود لازم نیست. اگر چه مستحب است اول كافور را به پیشانی میت بمالند.
587 بهتر آن است كه میت را پیش از كفن كردن، حنوط نمایند. اگر چه در بین كفن كردن و بعد از آن هم، مانعی ندارد.
588 كسی كه برای حج احرام بسته است، اگر پیش از تمام كردن سعی بین صفا و مروه بمیرد، حنوط كردن او جایز نیست. و نیز اگر در احرام عمره پیش ازآنكه موی خود را كوتاه كند بمیرد، نباید او را حنوط كنند.
589 زنی كه شوهر او مرده و هنوز عده اش تمام نشده، اگر چه حرام است خود را خوشبو كند، ولی چنانچه بمیرد، حنوط او واجب است.
590 مكروه است میت را با مشك و عنبر و عود و عطرهای دیگر خوشبو كنند،یا برای حنوط اینها را با كافور مخلوط نمایند.
591 مستحب است، قدری تربت حضرت سیدالشهدا علیه السلام با كافور مخلوط كنند. ولی باید از آن كافور به جاهایی كه بی احترامی می شود، نرسانند. و نیز باید تربت به قدری زیاد نباشد، كه وقتی با كافور مخلوط شد آن را كافور نگویند.
592 اگر كافور به اندازه غسل و حنوط نباشد، بنابر احتیاط واجب غسل را مقدم دارند. و اگر برای هفت عضو نرسد، بنابر احتیاط واجب پیشانی را مقدم دارند.
593 مستحب است دو چوب تر و تازه در قبر همراه میت بگذارند.
احكام نماز میت
594 نماز خواندن بر میت مسلمان، اگر چه بچه باشد، واجب است. ولی باید پدر و مادر آن بچه یا یكی از آنان مسلمان باشند و شش سال بچه تمام شده باشد.
595 نماز میت باید بعد از غسل و حنوط و كفن كردن او خوانده شود. و اگرپیش از اینها یا در بین اینها بخوانند، اگر چه از روی فراموشی یا ندانستن مساله باشد، كافی نیست.
596 كسی كه می خواهد نماز میت بخواند، لازم نیست با وضو یا غسل یا تیمم باشدو بدن و لباسش پاك باشد. و اگر لباس او غصبی هم باشد، اشكال ندارد. اگر چه احتیاط مستحب آن است كه تمام چیزهایی را كه در نمازهای دیگر لازم است رعایت كند.
597 كسی كه به میت نماز می خواند، باید رو به قبله باشد و نیز واجب است میت را مقابل او به پشت بخوابانند، به طوری كه سر او به طرف راست نمازگزار و پای او بطرف چپ نمازگزار باشد.
598 مكان نمازگزار باید از جای میت پست یا بلندتر نباشد. ولی پستی و بلندی مختصر اشكال ندارد.
599 نمازگزار باید از میت دور نباشد. ولی كسی كه نماز میت را به جماعت می خواند، اگر از میت دور باشد، چنانچه صفها به یكدیگر متصل باشد، اشكال ندارد.
600 نمازگزار باید مقابل میت بایستد. ولی اگر نماز به جماعت خوانده شود و صف جماعت از دو طرف میت بگذرد، نماز كسانی كه مقابل میت نیستند، اشكال ندارد.
601 بین میت و نمازگزار باید پرده و دیوار یا چیزی مانند اینها نباشد ولی اگر میت در تابوت و مانند آن باشد، اشكال ندارد.
602 در وقت خواندن نماز، باید عورت میت پوشیده باشد و اگر كفن كردن او ممكن نیست، باید عورتش را اگر چه با تخته و آجر و مانند اینها باشد بپوشانند.
603 نماز میت را باید ایستاده و با قصد قربت بخواند. و در موقع نیت، میت را معین كند، مثلا نیت كند نماز می خوانم بر این میت قربة الی الله.
604 اگر كسی نباشد كه بتواند نماز میت را ایستاده بخواند، می شود نشسته بر او نماز خواند.
605 اگر میت وصیت كرده باشد كه شخص معینی بر او نماز بخواند، احتیاط واجب آن است كه آن شخص از ولی میت اجازه بگیرد و بر ولی هم بنابر احتیاط واجب، واجب است كه اجازه بدهد.
606 مكروه است بر میت چند مرتبه نماز بخوانند، ولی اگر میت اهل علم و تقوی باشد مكروه نیست.
607 اگر میت را عمدا یا از روی فراموشی یا به جهت عذری بدون نماز دفن كنند،یا بعد از دفن معلوم شود، نمازی كه بر او خوانده شده باطل بوده است، تا وقتی جسد او از هم نپاشیده، واجب است با شرطهایی كه برای نماز میت گفته شد به قبرش نماز بخوانند.
608 نماز میت پنج تكبیر دارد و اگر نماز گزار پنج تكبیر به این ترتیب بگوید كافی است: بعد از نیت و گفتن تكبیر اول بگوید: "اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله". و بعد از تكبیر دوم بگوید: "اللهم صل علی محمد و آل محمد". و بعد از تكبیر سوم بگوید: "اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات". و بعد از تكبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: "اللهم اغفر لهذا المیت" و اگر زن است بگوید: "اللهم اغفر لهذه المیت" و بعد تكبیر پنجم را بگوید. و بهتر است بعد از تكبیر اول بگوید: "اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله ارسله بالحق بشیرا و نذیرا بین یدی الساعة". و بعد از تكبیر دوم بگوید: "اللهم صل علی محمد و آل محمد و بارك علی محمد و آل محمد و ارحم محمدا و آل محمد كافضل ما صلیت و باركت و ترحمت و المرسلین و الشهداء و الصدیقین و جمیع عباد الله الصالحین". و بعد از تكبیر سوم بگوید: "اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات و المسلمین و المسلمات الاحیاء منهم و الاموات تابع بیننا و بینهم بالخیرات انك مجیب الدعوات انك علی كل شی ء قدیر". و بعد از تكبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: "اللهم ان هذا عبدك و ابن عبدك و ابن امتك نزل بك و انت خیر منزول به اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا اللهم ان كان محسنا فزد فی احسانه و ان كان مسیئا فتجاوز عنه و اغفر له اللهم اجعله عندك فی اعلی علیین و اخلف علی اهله فی الغابرین و ارحمه برحمتك یا ارحم الراحمین". و بعد تكبیر پنجم را بگوید. ولی اگر میت زن است بعد از تكبیر چهارم بگوید: "اللهم ان هذه امتك و ابنة عبدك و ابنة امتك نزلت بك و انت خیر منزول به اللهم انا لا نعلم منها الا خیرا و انت اعلم بها منا اللهم ان كانت محسنة فزد فی احسانها و ان كانت مسیئة فتجاوز عنها و اغفر لها اللهم اجعلها عندك فی اعلی علیین و اخلف علی اهلها فی الغابرین و ارحمها برحمتك یا ارحم الراحمین".
609 باید تكبیرها و دعاها را طوری پشت سر هم بخواند كه نماز از صورت خود خارج نشود.
610 كسی كه نماز میت را به جماعت می خواند، باید تكبیرها و دعاهای آن را هم بخواند.
مستحبات نماز میت
611 چند چیز در نماز میت مستحب است: اول: كسی كه نماز میت می خواند با وضو یا غسل یا تیمم باشد. و احتیاط مستحب آن است در صورتی تیمم كند كه وضو و غسل ممكن نباشد، یا بترسد كه اگر وضو بگیرد یا غسل كند به نماز میت نرسد. دوم: اگر میت مرد است امام جماعت یا كسی كه فرادی به او نماز می خواند مقابل وسط قامت او بایستد، و اگر میت زن است مقابل سینه اش بایستد. سوم: پابرهنه نماز بخواند. چهارم: در هر تكبیر دستها را بلند كند. پنجم: فاصله او با میت به قدری كم باشد كه اگر باد لباسش را حركت دهد به جنازه برسد. ششم: نماز میت را به جماعت بخواند. هفتم: امام جماعت تكبیر و دعاها را بلند بخواند و كسانی كه با او نماز می خوانند، آهسته بخوانند. هشتم: در جماعت اگر چه ماموم یك نفر باشد، عقب امام بایستد. نهم نمازگزار به میت و مؤمنین زیاد دعا كند. دهم:پیش از نماز سه مرتبه بگوید: الصلاه. یازدهم: نماز را در جایی بخوانند كه مردم برای نماز میت بیشتر به آنجا می روند. دوازدهم: زن حائض اگر نماز میت را به جماعت می خواند، در صفی تنها بایستد.
612 خواندن نماز میت در مساجد مكروه است ولی در مسجد الحرام مكروه نیست.
احكام كفن
613 واجب است میت را طوری در زمین دفن كنند كه بوی او بیرون نیاید و درندگان هم نتوانند بدنش را بیرون آورند. و در صورتی كه ترس درنده و نزدیك شدن انسانی كه از بوی میت اذیت شود در بین نباشد، اقوی كفایت تنها عنوان دفن در زمین است، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه گودی قبر به همان اندازه مذكور در بالا باشد. و اگر ترس آن باشد كه جانور، بدن او را بیرون آورد،باید قبر را با آجر و مانند آن محكم كنند.
614 اگر دفن میت در زمین ممكن نباشد، می توانند به جای دفن او را در بنایا تابوت بگذارند.
615 میت را باید در قبر به پهلوی راست طوری بخوابانند كه جلوی بدن او رو به قبله باشد.
616 اگر كسی در كشتی بمیرد، چنانچه جسد او فاسد نمی شود و بودن او در كشتی مانعی ندارد، باید صبر كنند تا به خشكی برسند و او را در زمین دفن كنند، و گرنه باید در كشتی غسلش بدهند و حنوط و كفن كنند و پس از خواندن نماز میت چیز سنگینی به پایش ببندند و به دریا بیندازند، یا او را در خمره بگذارند و درش را ببندند و به دریا بیندازند. و اگر ممكن است باید او را در جایی بیندازند كه فورا طعمه حیوانات نشود.
617 اگر بترسند كه دشمن قبر میت را بشكافد و بدن او را بیرون آورد و گوش یا بینی یا اعضای دیگر او را ببرد، چنانچه ممكن باشد باید به طوری كه در مساله پیش گفته شد، او را به دریا بیندازند.
618 مخارج انداختن در دریا و مخارج محكم كردن قبر میت را در صورتی كه لازم باشد باید از اصل مال میت بردارند.
619 اگر زن كافره بمیرد و بچه در شكم او مرده باشد، چنانچه پدر بچه مسلمان باشد، باید زن را در قبر به پهلوی چپ پشت به قبله بخوابانند كه روی بچه به طرف قبله باشد. بلكه اگر هنوز روح هم به بدن او داخل نشده باشد، بنابر احتیاط واجب باید به همین دستور عمل كنند.
620 دفن مسلمان در قبرستان كفار و دفن كافر در قبرستان مسلمانان جایز نیست.
621 دفن مسلمان در جایی كه بی احترامی به او باشد، مانند جایی كه خاكروبه و كثافت می ریزند، جایز نیست.
622 میت را نباید در جای غصبی دفن كنند، و دفن كردن در جایی كه برای غیر دفن كردن وقف شده و در مسجد اگر ضرر به مسلمانان باشد یا مزاحم نمازشان باشد جایز نیست، بلكه اقوی آن است كه اصلا در مسجد دفن نكنند. و در زمینی كه مثل مسجد برای غیر دفن كردن وقف شده، جایز نیست.
623 دفن میت در قبر مرده دیگر، اگر موجب نبش شود، جایز نیست.
624 چیزی كه از میت جدا می شود، اگر چه مو و ناخن و دندانش باشد، بایدبا او دفن شود. و اگر موجب نبش شود، احتیاط آن است كه جدا دفن شود. و دفن ناخن و دندانی كه در حال زندگی از انسان جدا می شود، مستحب است.
625 اگر كسی در چاه بمیرد و بیرون آوردنش ممكن نباشد، باید در چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند. و در صورتی كه چاه، مال غیر باشد،باید به نحوی او را راضی كنند.
626 اگر بچه در رحم مادر بمیرد و ماندنش در رحم برای مادر خطر داشته باشد،باید به آسانترین راه او را بیرون آورند. و چنانچه ناچار شوند كه او را قطعه قطعه كنند، اشكال ندارد. ولی باید به وسیله شوهرش اگر اهل فن است یا زنی كه اهل فن باشد او را بیرون بیاورند. و اگر ممكن نیست، مرد محرمی كه اهل فن باشد. و اگرآن هم ممكن نشود، مرد نامحرمی كه اهل فن باشد بچه را بیرون بیاورد. و در صورتی كه آن هم پیدا نشود، كسی كه اهل فن نباشد می تواند بچه را بیرون آورد.
627 هرگاه مادر بمیرد و بچه در شكمش زنده باشد، اگر چه امید زنده ماندن طفل را نداشته باشند، باید به وسیله كسانی كه در مساله پیش گفته شد ازهر طرفی كه بچه سالم بیرون می آید، بچه را بیرون آورند و دوباره بدوزند. ولی اگر بین پهلوی چپ و راست در سالم بودن بچه فرقی نباشد، احتیاط واجب آن است كه از پهلوی چپ بیرون آورند.
مستحبات دفن
628 خوب است به امید آنكه مطلوب پروردگار باشد قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود كنند و میت را در نزدیكترین قبرستان دفن نمایند مگر آنكه قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد مثل آنكه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا می روند و نیز جنازه را در چند ذرعی قبر زمین بگذارند و تا سه مرتبه كم كم نزدیك ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر كنند و اگر میت مرد است در دفعه سوم طوری زمین بگذارند كه سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر كنند و در موقع وارد كردن پارچه ای روی قبر بگیرند و نیز جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر كنند و دعاهایی كه دستور داده شده پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آنكه میت را در لحد گذاشتند گره های كفن را باز كنند و صورت میت را روی خاك بگذارند و بالشی از خاك زیر سر او بسازند و پشت میت خشت خام یا كلوخی بگذارند كه میت به پشت برنگردد و پیش از آنكه لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میت بزنند و دست چپ را به قوت بر شانه چپ میت بگذارند و دهان را نزد یك گوش او ببرند و به شدت حركت دهند و سه مرتبه بگویند : "اسمع افهم یا فلان بن فلان". و بجای فلان، اسم میت و پدرش را بگویند. مثلا اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است، سه مرتبه بگویند: "اسمع افهم یا محمد بن علی". پس از آن بگویند: "هل انت علی العهد الذی فارقتنا علیه من شهادة ان لا اله الا الله وحده لا شریك له و ان محمدا صلی الله علیه و آله عبده و رسوله و سید النبیین و خاتم المرسلین و ان علیا امیر المؤمنین و سید الوصیین و امام افترض الله طاعته علی العالمین و ان الحسن و الحسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی و القائم الحجة المهدی صلوات الله علیهم ائمة المؤمنین و حجج الله علی الخلق اجمعین و ائمتك ائمة هدی بك ابرار یا فلان بن فلان" و بجای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید. و بعد بگوید: "اذا اتاك الملكان المقربان رسولین من عند الله تبارك و تعالی و سالاك عن ربك و عن نبیك و عن دینك و عن كتابك و عن قبلتك و عن ائمتك فلا تخف و لا تحزن و قل فی جوابهما الله ربی و محمد صلی الله علیه و آله نبیی و الاسلام دینی و القرآن كتابی و الكعبة قبلتی و امیر المؤمنین علی بن ابی طالب امامی و الحسن بن علی المجتبی امامی و الحسین بن علی الشهید بكربلا امامی و علی زین العابدین امامی و محمد الباقر امامی و جعفر الصادق امامی و موسی الكاظم امامی و علی الرضا امامی و محمد الجواد امامی و علی الهادی امامی و الحسن العسكری امامی و الحجة المنتظر امامی هؤلاء صلوات الله علیهم اجمعین ائمتی و سادتی و قادتی و شفعائی بهم اتولی و من اعدائهم اتبرا فی الدنیا و الاخره ثم اعلم یا فلان بن فلان" بجای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید. بعد بگوید: "ان الله تبارك و تعالی نعم الرب و ان محمد صلی الله علیه و آله نعم الرسول و ان علی بن ابی طالب و اولاده المعصومین الائمة الاثنی عشر نعم الائمة و ان ما جاء به محمد صلی الله علیه و آله حق و ان الموت حق و سؤال منكر و نكیر فی القبر حق و البعث حق و النشور حق و الصراط حق و المیزان حق و تطایر الكتب حق و ان الجنة حق و النار حق و ان الساعة آتیة لا ریب فیها و ان الله یبعث من فی القبور" پس بگوید: "ا فهمت یا فلان" و بجای فلان اسم میت را بگوید.پس از آن بگوید: "ثبتك الله بالقول الثابت و هداك الله الی صراط مستقیم عرف الله بینك و بین اولیائك فی مستقر من رحمته" پس بگوید: "اللهم جاف الارض عن جنبیه و اصعد بروحه الیك و لقه منك برهانا اللهم عفوك عفوك".
629 خوب است به امید اینكه مطلوب پروردگار است كسی كه میت را در قبر می گذارد با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد، و از طرف پای میت از قبر بیرون بیاید، و غیر از خویشان میت كسانی كه حاضرند با پشت دست خاك بر قبر بریزند و بگویند: "انا لله و انا الیه راجعون". اگر میت زن است كسی كه با او محرم می باشد او را در قبر بگذارد، و اگر محرمی نباشد خویشانش او را در قبر بگذارند.
630 خوب است به امید این كه مطلوب پروردگار است، قبر را مربع یا مربع مستطیل بسازند و به اندازه چهار انگشت از زمین بلند كنند و نشانه ای روی آن بگذارند كه اشتباه نشود و روی قبر آب بپاشند. و بعد از پاشیدن آب كسانی كه حاضرند، دستها را بر قبر بگذارند و انگشتها را باز كرده در خاك فرو برند و هفت مرتبه سوره مباركه "انا انزلناه" بخوانند و برای میت طلب آمرزش كنند و این دعا را بخوانند: "اللهم جاف الارض عن جنبیه و اصعد الیك روحه و لقه منك رضوانا و اسكن قبره من رحمتك ما تغنیه به عن رحمة من سواك".
631 پس از رفتن كسانی كه تشییع جنازه كرده اند، مستحب است ولی میت یا كسی كه از طرف ولی اجازه دارد، دعاهایی را كه دستور داده شده به میت تلقین كند.
632 بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتی دهند. ولی اگر مدتی گذشته است كه به واسطه سر سلامتی دادن مصیبت یادشان می آید، ترك آن بهتر است. و نیز مستحب است تا سه روز برای اهل خانه میت غذا بفرستند، و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است.
633 مستحب است انسان در مرگ خویشان مخصوصا در مرگ فرزند صبر كند و هر وقت میت را یاد می كند "انا لله و انا الیه راجعون" بگوید. و برای میت قرآن بخواند، و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محكم بسازد كه زود خراب نشود.
634 جایز نیست انسان در مرگ كسی صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند.
635 پاره كردن یقه در مرگ غیر پدر و برادر جایز نیست.
636 اگر مرد در مرگ زن یا فرزند، یقه یا لباس خود را پاره كند، یا اگر زن در عزای میت صورت خود را بخراشد، به طوری كه خون بیاید یا موی خود را بكند، باید یك بنده آزاد كند یا ده فقیر را طعام دهد و یا آنها را بپوشاند. و اگر نتواند، باید سه روز روزه بگیرد. بلكه اگر خون هم نیاید، بنابر احتیاط واجب به این دستور عمل نماید.
637 احتیاط واجب آن است كه در گریه بر میت، صدا را خیلی بلند نكنند.
نماز وحشت
638 مستحب است در شب اول قبر دو ركعت نماز وحشت برای میت بخوانند. و دستور آن این است كه در ركعت اول بعد از حمد، یك مرتبه آیة الكرسی و در ركعت دوم بعد از حمد، ده مرتبه سوره "انا انزلناه" بخوانند، و بعداز سلام نماز بگویند: "اللهم صل علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الی قبر فلان" و به جای كلمه فلان، اسم میت را بگویند.
639 نماز وحشت را در هر موقع از شب اول قبر می شود خواند، ولی بهتر است در اول شب بعداز نماز عشا خوانده شود.
640 اگر بخواهند میت را به شهر دوری ببرند، یا به جهت دیگر دفن او تاخیر بیفتد، باید نماز وحشت را تا شب اول قبر او تاخیر بیندازند.
نبش قبر
641 نبش قبر مسلمان یعنی شكافتن قبر او اگر چه طفل یا دیوانه باشد، حرام است. ولی اگر بدنش از بین رفته و خاك شده باشد، اشكال ندارد.
642 نبش قبر امامزاده ها و شهدا و علما و صلحا اگر چه سالها بر آن گذشته باشد، در صورتی كه زیارتگاه باشد، حرام است. بلكه اگر زیارتگاه هم نباشد،بنابر احتیاط واجب نباید آن را نبش كرد.
643 شكافتن قبر در چند مورد حرام نیست: اول: آنكه میت در زمین غصبی دفن شده باشد و مالك زمین راضی نشود كه در آنجا بماند دوم: آنكه كفن یا چیز دیگری كه با میت دفن شده غصبی باشد و صاحب آن راضی نشود كه در قبر بماند و همچنین است اگر چیزی از مال خود میت كه به ورثه او رسیده با او دفن شده باشد و ورثه راضی نشوند كه آن چیز در قبر بماند ولی اگر چیز مختصری از مال او كه به ورثه به ارث رسیده مانند انگشتر و نحو آن با او دفن شده باشد در جواز نبش برای در آوردن آن تامل و اشكال است خصوصا اگر اجحاف به ورثه نباشد و اگر وصیت كرده باشد كه دعا یا قرآن یا انگشتری را با او دفن كنند در صورتی كه وصیتش بیشتر از یك سوم مال او نباشد برای بیرون آوردن اینها نمی توانند قبر را بشكافند. سوم: آن كه میت بی غسل یا بی كفن دفن شده باشد، یا بفهمند غسلش باطل بوده، یا به غیر دستور شرع كفن شده یا در قبر، او را رو به قبله نگذاشته اند. چهارم: آنكه برای ثابت شدن حقی بخواهند بدن میت را ببیند. پنجم: آنكه میت را در جایی كه بی احترامی به اوست مثل قبرستان كفار یا جایی كه كثافت و خاكروبه می ریزند، دفن كرده باشند. ششم: آنكه برای یك مطلب شرعی كه اهمیت آن از شكافتن قبر بیشتر است قبر را بشكافند مثلا بخواهند بچه زنده را از شكم زن حامله ای كه دفنش كرده اند بیرون آورند. هفتم: آنكه بترسند درنده ای بدن میت را پاره كند یا سیل او را ببرد یا دشمن بیرون آورد. هشتم: آنكه قسمتی از بدن میت را كه با او دفن نشده بخواهند دفن كنند. ولی احتیاط واجب آن است كه آن قسمت از بدن را طوری در قبر بگذارند كه بدن میت دیده نشود.